Prestanak poreske obaveze
Zakonom o poreskom postupku i poreskoj administraciji (u daljem tekstu: ZPPPA) propisani su slučajevi prestanka poreske obaveze.
Odredbama prethodno navedenog zakona propisano da poreska obaveza prestaje:
- naplatom poreza;
- zastarelošću poreza;
- otpisom poreza;
- na drugi zakonom propisani način.
Neplaćena poreska obaveza poreskog obveznika – pravnog lica nad kojim je pravosnažnim rešenjem zaključen stečajni postupak bankrotstvom, prestaje, osim ako je radi njene naplate upisano založno pravo u javnim knjigama ili registrima, odnosno ako je, pored poreskog obveznika, drugo lice odgovorno za njeno ispunjenje.
U najvećem broju slučajeva poreska obaveza prestaje njenim ispunjenjem od strane poreskog obveznika ili drugog lica – uplatom poreskog duga na propisani račun javnih prihoda. Takođe, poreska obaveza prestaje i u slučajevima kada nadležni poreski organ naplati porez i sporedna poreska davanja u postupku prinudne naplate nad poreskim obveznikom, u skladu sa odredbama ZPPPA kojima je uređena prinudna naplata.
Međutim, ZPPPA propisuje i slučajeve u kojima prestaje poreska obaveza iako ona nije plaćena redovnim ili prinudnim putem. Tako poreska obaveza prestaje i:
– zastarelošću poreza
– otpisom poreza
– na drugi zakonom propisan način (na primer, zakonom kojim je uređena privatizacija propisani su slučajevi otpisa potraživanja koja ima država prema subjektu privatizacije, pa i poreska potraživanja prema tim subjektima).
Kada je u pitanju zastarelost prava Poreske uprave, ZPPPA propisuje:
– zastarelost prava Poreske uprave na utvrđivanje poreza i sporednih poreskih davanja;
– zastarelost prava Poreske uprave na naplatu poreza i sporednih poreskih davanja.
Pravo Poreske uprave na utvrđivanje poreza zastareva u roku od pet godina od prvog dana naredne godine od godine u kojoj je trebalo utvrditi porez, odnosno sporedno poresko davanje.
U slučajevima kada se poreska obaveza ne utvrđuje rešenjem nadležnog poreskog organa, već obveznik sam utvrđuje poresku obavezu (samooporezivanje) zastarelost takođe počinje da teče od prvog dana naredne godine od godine u kojoj je poreski obveznik trebao da utvrdi poresku obavezu.
Pravo Poreske uprave na naplatu poreza i sporednih poreskih davanja zastareva za pet godina od prvog dana naredne godine od godine u kojoj je obaveza poreskog dužnika dospela za plaćanje.
Naime, nastupanjem zastarelosti, poreska obaveza prestaje da postoji i poreski organi gube pravo na naplatu tog poreza. Dakle, zastarelost prava na naplatu poreza, razlikuje se od zastarelosti prava koja nastupa u obligacionim odnosima. U obligacionim odnosima, kada nastupi zastarelost poverilac gubi pravo da pravnim putem zahteva ispunjenje te obaveze, ali plaćanjem zastarelog potraživanja dužnik ispunjava svoju moralnu, odnosno prirodnu obligaciju (obligatio naturalis), pa zbog toga nema pravo da traži povraćaj tako plaćene obaveze. Međutim, kada je u pitanju zastarelost poreske obaveze, nastupanjem zastarelosti poreska obaveza u potpunosti prestaje, pa obveznik nema ni pravnu ni moralnu obavezu da zastareli poreski dug plati.
Pravo poreske uprave na utvrđivanje i naplatu doprinosa za obavezno socijalno osiguranje ne podleže zastarelosti (doprinosi za penzijsko i invalidsko osiguranje, doprinosi za zdravstveno osiguranje, doprinosi za osiguranje za slučaj nezaposlenosti).
Takođe, pravo obveznika da zahteva povraćaj više ili pogrešno plaćenog doprinosa za obavezno socijalno osiguranje, takođe, ne podleže zastarelosti.
Zastarelosti prava poreskog organa na utvrđivanje i naplatu poreza i sporednih poreskih davanja iznosi pet godina. Ovaj rok od pet godina naziva se relativnim rokom zastarelosti, jer se njegovim prekidom zastarelost računa iznova. Naime odredbom člana 114d ZPPPA propisano je da se zastarelost prekida svakom radnjom Poreske uprave preduzetom protiv poreskog dužnika u cilju utvrđivanja i naplate poreza i sporednih poreskih davanja, odnosno radnjom poreskog obveznika preduzetom u cilju ostvarivanja prava na povraćaj, poreski kredit, refakciju i refundaciju, kao i namirenje dospelih obaveza putem preknjižavanja i povraćaj sporednih poreskih davanja.
Posle prekida zastarelost počinje teći iznova, a vreme koje je proteklo pre prekida ne računa se u rok za zastarelost.
Prema tome, ukoliko poreski organ preduzme bilo koju radnju protiv poreskog dužnika u cilju utvrđivanja i naplate poreza i sporednih poreskih davanja u okviru roka zastarelosti, dolazi do prekida roka zastarelosti i taj rok počinje da se računa iznova.
